برای هر کس که در صنعت تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی مشغول بکار است کالیبراسیون کاملا آشناست، حتی یک اپراتور در ساده ترین آزمایشگاه در دور افتاده ترین مناطق هم با این واژه بیگانه نیست.
کالیبراسیون چیست؟
کالیبراسیون یا همان واسنجی روشی است که در آن تمامی سعی بر بازگرداندن یک سیستم و دستگاه به حالت استاندارد تعیین شده است. بنابراین واسنجی یک دستگاه با صرفا تعمیر آن به کلی متفاوت است.
تعریف دقیق آن در استاندارد ملی ایران به شماره ۴۷۲۳ آمده‌است:
کالیبراسیون اجازه می‌دهد که میزان تصحیح لازم را نسبت به نشاندهی تعیین کنیم. با کالیبراسیون ممکن است خواص اندازه شناختی دیگری نظیر اثر کمیتهای تأثیرگذار نیز تعیین شود. در واقع کالیبراسیون ویژگی‌های کارآمدی دستگاه یا مواد مرجع را به وسیلهٔ انجام مقایسات مستقیم مشخص می‌کند.
کدام دستگاه‌ها باید کالیبره شوند؟
هر وسیله‌ای که برای اندازه‌گیری به کار می‌رود و در روش‌های اجرایی به استفاده از آن اشاره شده‌است، نیاز به تعیین صحت و دقت دارد. در غیر اینصورت نتایج حاصل شده آن از درجه اعتبار ساقط است.
گرچه در نگاه اول فرایند کالیبراسیون منجر به صرف هزینه و زمان می گردد اما باید به این نکته توجه داشت که عدم قطعیت اندازه گیری، سبب تشخیص نادرست می شود و دقیقا در تجهیزات آزمایشگاهی هدف رسیدن به یک سنجش دقیق است.
پیشنهاد میکنیم بخوانید: اتوآنالایزر چیست
چرا انجام کالیبراسیون اجباریست؟
دستگاه ها بطور کلی به واسنجی نیاز خواهند داشت چون:
- بایستی نسبت به استانداردهای مرجع مقیاس سنجی و ردیابی شوند.
- تا از درستی و دقت مقادیر اندازه گیری شده اطمینان حاصل شود.
چه زمانی انجام کالیبراسیون توصیه میشود؟
شرکت تجهیزات آزمایشگاهی پیمان پویان طب فاکتورهای استانداری را برای در ابتدا سنجش نیاز به کالیبراسیون و در انتها انجام آن در نظر میگیرد. شرکت همواره توصیه اکید به انجام سرویس های دوره ای آن هم عموما توسط یک شرکت دارد تا آن شرکت در جریان پروسه کاری و نگهداری دستگاه باشد.
عوامل زیادی در حداقل زمان فواصل کالیبره کردن یک دستگاه موثر هستند:
- نوع و ماهیت وسیله چگونه است؟ زود از تنظیم خارج میشود یا خیر
- پیشنهاد و توصیه کارخانه سازنده چیست؟ اینکه با چه مدت و تحت چه شرایطی می بایست اقدام شود.
- روند داده های به دست آمده از روی سوابق کالیبراسیون قبلی چیست؟ اینکه دستگاه پس از چه مدت نیاز به کالیبراسیون داشته میتواند یک جدول زمانی از زمان کالیبراسیون های بعدی ارائه دهد.
- سوابق تعمیر و نگهداری دستگاه چیست؟ دستگاه چگونه و با چه کیفیتی نگهداری و تعمیر شده است.
- طول زمان استفاده و تعداد دفعات استفاده
- مدت زمان عمر دستگاه
- تغییر شرایط محیطی(ماننددما، رطوبت، ارتعاشات و…)
در تعمیر یک دستگاه هدف صرفا زنده نگه داشتن دستگاه است، هدف در تعمیر این است که سیستم معیوب رفع عیب گردد تا همچنان در چرخه کار بماند، شاید نتایج دقیقی ندهد اما همچنان کار خواهد کرد.
اما در کالیبراسیون هدف رسیدن به ایده آل ترین حالت ممکن یعنی رسیدن به استانداردهای تعریف شده شرکت سازنده یا هر مرجع تعیین کننده استاندارد است.
پیشنهاد میکنیم بخوانید: آشنایی با اتوآنالایزرهای کوباس
کالیبراسیون دستگاه ها و قطعات آزمایشگاهی
از آنجا که در تجهیزات آزمایشگاهی، سنسورهای متفاوتی برای سنجش اِلمان های مختلف بکار می رود بدیهی است که کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی تاثیر بسیار مهمی در کیفیت نتایج ارائه شده دارد. معمولا علاوه بر کالیبره هنگام خرید دستگاه، باید به صورت دوره ای (که معمولا توسط شرکت های سازنده اعلام می گردد) نیز انجام پذیرد.
کالیبراسیون وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی به سه روش قابل اجراست.
- 1. کالیبراسیون برای به دست آوردن خطا و ثبت نتایج حاصله است.
- 2. روش اول را در برگرفته و علاوه بر آن نتایج حاصله با استاندارد و دستورالعمل مقایسه شده و وضعیت وسیله نیز از جهت قبول یا رد آن مشخص میشود.
- 3. روش دوم را دربرگرفته و تنظیم، تعمیر یا حذف خطای ایجاد شده را نیز در بر میگیرد. واسنجی یا تنظیم دمایی بعضا در برخی شرکت های سازنده دستگاه ها و تجهیزات اندازه گیری نیز انجام میشود.