در انجام آزمایش های خون، هدف اندازه گیری فاکتورهای خونی است.
پیوند به بیرون: آزمایش خون
چه زمان آزمایش خون بدهیم؟
آزمایش خون بعنوان تست دوره ای میتواند هر زمانی انجام گیرد اما توصیه برای افراد بالای 45 سال هر 6 ماه است.
در خصوص ساعت و روز آزمایش نیز بستگی به نوع آزمایش دارد. فرضا آزمایش قند صبح زود با حداقل چهار ساعت ناشتایی توصیه میشود
حال آنکه در تست های آندروژنی روز های ابتدایی سیکل جنسی بانوان نتایج دقیق تری بهمراه دارد.
پیشنهاد میکنیم بخوانید: سل کانتر هماتولوژی
معرفی اصطلاحات موجود در برگه آزمایش فاکتورهای خونی
WBC :
(گلبولهای سفید) است و تعداد گلبولهای سفید خون را نشان میدهد. که دارای نوتروفیل، منوسیت، لنفوسیت، بازوفیل، ائوزینوفیل است. این موضوع برای ما حائز اهمیت است که غلبه با کدام یک از این انواع باشد. برای مثال در بیماریهای عفونی اغلب نوتروفیلها درصد غالب را تشکیل میدهند (بیش از ۶۵ درصد) و اصطلاحا ذکر میشود که PMN dominant است.
RBC :
(گلبولهای قرمز خون) است که تعداد همین سلولها را در خون نشان میدهد. تعداد آنها در یک فرد بالغ سالم معمولا ۵.۵ میلیون تاست.
HGB :
مخفف HEMOGLOBIN (نوعی پروتئین) و نشاندهنده میزان رنگدانه موجود در خون انسان است. مقدار هموگلوبین کمخون یا پرخون بودن فرد را تعیین میکند.
MCV :
مخفف MEAN CORPOSCULAR VOLUME است. این پارامتر به معنی حجم گلبولهای قرمز خون است که در برخی بیماریها همچون آنمی (کمخونی) طول کشیده یا تالاسمی برای پزشک ارزش تشخیصی دارد.
HCT :
مخفف HEMATOCRIT است. هماتوکریت در واقع اصطلاحی است که نسبت سلولهای قرمز خون را به بخش مایع خون (پلاسما) میسنجد.
RDW:
مخفف کلمه red blood cell ditribution width است. با کمک این عبارت میزان یک نواختی یا عدم یک نواختی اندازه گلبولهای قرمز خون مشخص میشود. هر چه مقدار این عدد کمتر باشد، نشاندهنده این است که گلبولهای قرمز خون یکنواختتر هستند. افزایش این عدد موجب به وجود آوردن شرایطی میشود که از آن تحت عنوان آنیزوسایتوزیس و پویکیلوسایتوزیس یاد میکنیم. در برخی بیماریها این اندکس افزایش یا کاهش مییابد. مثلا در تالاسمی میزان RDW کاهش مییابد.
MCHC :
مخفف عبارت MEAN CORPOSULAR HEMOGLOBIN CONECTRTION است. این عبارت به میزان غلظت متوسط هموگلوبین در سلول قرمز اشاره دارد.
Retic :
مخفف reticolocyte از گروه سلولهای قرمز خون است. اینها سلولهای نابالغ گلبول قرمز هستند که از مغز استخوان به داخل خون وارد شدهاند. این سلولها به نسبت گلبول قرمز طبیعی اندازه بزرگی دارند. وجود این سلولها در خون رابطه مستقیمی با میزان فعالیت خونسازی مغز استخوان فرد دارد. تعیین کردن درصد این سلو لها در خون برای تخمین میزان خونسازی مغز استخوان موثر است. زمانی که فرد خون از دست میدهد مغز استخوان برای جبران این کمخونی، شروع به افزایش فعالیت میکند و به این ترتیب سلولهای نابالغ را وارد میکند (که همین reticها هستند.) به این ترتیب بالا بودن درصد Retic در خون نشاندهنده افزایش فعالیت مغز استخوان و در نتیجه سالم بودن آن است.
MCH:
مخفف عبارت MEAN CORPOSCULAR OF HEMOGLOBIN است. این اندکس به میزان متوسط هموگلوبین موجود در هر سلول گلبول قرمز اشاره میکند.
PLT:
مخفف PLATELET است و تعداد سلولهای پلاکت موجود در خون را نشان میدهد. نقش پلاکت در روند انعقاد خون است بنابراین کم یا زیاد شدن بیش از حد تعداد آنها منجر به بیماریهای انعقادی خون میشود
NEU :
مخفف NEUTROPHIL است. نوتروفیل یکی از سلولهای ایمنی مهم بدن است. در دسته گلبولهای سفید جای میگیرد و در بیماریهای عفونی به منظور دفاع از بدن تعدادش افزایش مییابد. بنابراین اگر تعداد آن از رنج طبیعی فراتر رود به معنی وجود یک منبع عفونت در بدن است. در بروز عفونتها درصد نوتروفیلها برای ما حائز اهمیت است چرا که میتواند در تشخیص کلی عفونت به ما کمک کند. زیرا مثلا در برخی بیماریها مثلا بیماریهای انگلی غلبه با انواع ائوزینوفیل است ولی در عفونت با انواع باکتریها اغلب تعدا نوتروفیلها افزایش مییابد.
Lym :
مخفف LYMPHOCYTE است. یکی از انواع گلبولهای سفید خون است.که اغلب تعداد آنها در مواجهه با ویروسها افزایش پیدا میکند. بنابراین افزایش بیش از حد آن، نشاندهنده وجود یک بیماری ویروسی در فرد است.
PRO :
فاکتورهای خونی مخفف PROTEIN است. برای اندازهگیری کل پروتئینهای سرمی به کار می رود.
AST:
مخفف عبارت ASPARTATAE TRANSINASE است. این آنزیم در قسمتهای مختلف بدن از جمله کبد، قلب، گلبولهای قرمز و .. وجود دارد. برخی از بیماریها سبب بالارفتن بیش از حد این آنزیم میشوند. در واقع بیماریهایی که کبد را درگیر میکنند اغلب موجب بالا رفتن دو آنزیم ALT و AST در فرد میشوند. از جمله این بیماریها میتوان به همولیز درون عروقی، آسیبهای کبدی ناشی از هپاتیت، کبد چرب و آسیبهای قلبی اشاره کرد.
Cr :
مخفف کلمه creatinne است. این ماده آلی در داخل بدن از ماده ای به اسم کراتین فسفات ساخته میشود. کراتین در عضلات بدن تولید میگردد. بنابراین مقدار این ماده مستقیما به توده عضلانی فرد بستگی دارد. یعنی در کسانی که توده عضلانی زیادی دارند میزان کراتینین طبیعتا بالاتر است. در نتیجه در نوزادان کمتر و در مردان بیشتر است. طبعا اندازه آن در مردانی که لاغر (کاشکتیک) هستند طبعا کمتر است.
ALT:
مخففALANINE TRANSAMINASE است. مثل AST یک آنزیم کبدی به شمار میرود. این آنزیم یک آنزیم کبدی به شمار میرود. علاوه بر کبد این آنزیم در همان بافتهایی که ASTهست، این آنزیم نیز وجود دارد. همچنین مقدار بالای این آنزیم مربوط به همان بیماریهای AST است.
BILIRUBIN :
ماده ای است که از کاتابولیسم هِم ( HEME) زنجیره گلوبین تشکیل میشود. شاخصترین ویژگی افزایش این ماده در خون این است که اگر در خون افزایش یابد موجب ایجاد یرقان یا زردی میشود. این رخداد میتواند ناشی از همولیز شدید گلبولهای قرمز یا ناشی از نقصهای آنزیمهای کبدی یا انسداد در مجاری صفراوی داخل یا خارج کبدی باشد.
BUN:
مخفف blood urea nitrogen است. سنجش این پارامتر سرمی جهت ارزیایی عملکرد کلیه مهم و کاربردی است. اوره به عنوان یک محصول فرعی از متابولیسم پروتئینها در کبد تولید میشود. در واقع باید گفت که ضایعات حاصل از مصرف پروتئین، به شکل اوره از کلیهها دفع میشوند. درنتیجه اندازهگیری میزان BUN یک پارامتر قابل اطمینان برای ارزیابیعملکرد کلیه است.
G6pd:
مخفف عبارت glucose6 phosphate dehydrogenase است. نوعی آنزیم درون سلولی است که در گلبولهای قرمز هم یافت میشود. نقش این آنزیم در حفاظت از غشای گلبولهای قرمز است. در صورت عدم وجود این آنزیم یا هرگونه نقص در این آنزیم، همولیز گلبولهای قرمز خود به خود اتفاق میافتد. یعنی سلولها در داخل عروق از بین میروند و در نتیجه شخص دچار آنمی حاصل از همولیز میشود.
PBS:
مخفف کلمه Peripheral blood smear به معنی لام خون محیطی است. در این بخش اسمیر خون محیطی بدن تهییه شده و مشاهده میشود. توسط یک پاتولوژیست گزارش اشکال غیرطبیعی و اندازههای غیرطبیعی از گلبولهای قرمز خون محیطی نیز تهیه میشود. برای تهییه این نمونه از خون بیماری نمونه گرفته میشود سپس بر روی یک لام فیکس میشود و با محلولهای رنگآمیزی مناسب، رنگآمیزی میشود و زیر میکروسکوپ الکترونی مورد مشاهده توسط متخصص قرار میگیرد. در این صورت وجود هر گونه سلول غیرطبیعی (همچون شیستوسیت، اسفروسیتوز، هینزبادی، گلبول قرمز هستهدر و …) در آن مشاهده میشود.
HBA1C:
درون گلبولهای قرمز انواع گوناگونی از هموگلوبینها وجود دارد. حداکثر غلظت هموگلوبین موجود در RBC های افراد بالغ از نوع هموگلوبین نوع A است. ولی مقدار کمی از این نوع هموگلوبین به وسیله کربوهیدراتها گلیکوزیله میشود که به آن HBA1C گفته میشود. این نوع از هموگلوبین در اشخاصی که مبتلا به دیابت هستند غلظت بیشتری دارد. در واقع این هموگلوبین نشاندهنده میزان قند خون این اشخاص طی دو سه ماه گذشته است. بنابراین یک پارامتر بسیار قابل اعتماد برای پزشک است که بتواند با استفاده از آن نحوه کنترل قند خون را توسط بیمار دیابتیاش مورد ارزیابی قرار دهد.
VLDL:
مخفف VERY LOW DENSITY LIPOPROTEIN است. از خانواده لیپوپروتینها است (شیلومیکرون- HDL- LDL). شیلومیکرونها وظیفه حمل چربیهای غذایی را در خون برعهده دارند و VLDL چربیهای داخلی مخصوصا کلسترول را جابه جا میکند. که در میان عوام LDL را با نام کلسترول بد و HDL را با نام کلسترول خوب میشناسند.
CHYLOMICRONES :
شیلومیکرون به ذراتی که حاوی پروتئین و چربی هستند اطلاق میشود که چربیهای غذایی را از روده به کبد و عضلات و قلب انتقال میدهند و اغلب دارای تری گلیسرید هستند.
فاکتورهای خونی اندازه گیری شده در آزمایش خون
آهن خون:
معمولا در کبد و استخوان بطور عمده به شکل فریتین ذخیره میشود.
آهن آزاد بسیار فعال بوده و به همین دلیل همیشه به صورت ترکیبی در بدن دیده میشود و هیچ گاه شکل آزاد آن یافت نمیشود.
اینکه چرا آهن سنجش میزان آهن خون اهمیت دارد به این علت است که 65% آهن بدن متصل به هموگلوبین است و هموگلوبین نقش اصلی در حمل اکسیژن در بدن را ایفا میکند. بغیر از هموگلوبین، آهن در نقشی حیاتی برای سلول های ماهیچه ای ایفا میکند. این ماده با کمک به اتصال اکسیژن با سلول های ماهیچه ای بصورت متصل با میوگلوبین در سلول های ماهیجه ای موجود است.
هماتوکریت:
نسبت حجم سلولهای خونی به کل حجم خون را هماتوکریت گفته میشود. در واقع هماتوکریت حجمی از خون است که از گلبول قرمز ساخته شده است و میزان آن در یک قیاس کلی به صورت درصد بیان میشود.
مثالا هماتوکریت 30%درصد یعنی در 100 میلی لیتر خون، 30 میلی لیتر گلبول قرمز وجود دارد.
زمانیکه حجم پلاسمای خون کم شود (مثلا در شرایط کم آبی) یا تعداد گلبول قرمز افزایش پیدا کند، این شرایط نهایتا منجر به افزایش هماتوکریت خواهد شد.
وقتی هماتوکریت به زیر مقدار نرمال برسد، نشانه کم خونی است. هماتوکریت هم نشان دهنده تعداد گلبول قرمز و هم حجم آن است. یعنی اگر حجم گلبول قرمز کم شود، یا تعدا آنها کاهش یابد هماتوکریت نیز کاهش پیدا میکند.
هموگلوبین:
یکی دیگر از فاکتورهای خونی مهم است. اغلب زمانی که هموگلوبین به زیر ۱۰ میرسد، علايم بالینی کمخونی فقر آهن تظاهر پیدا میکنند.
در واقع هموگلوبین، پروتئین حامل اکسیژن در خون است. در تست هموگلوبین سرم، سطح هموگلوبین کل خون اندازه گیری میشود که یک پارامتر مناسب برای ارزیابی توانایی خون در تحویل اکسیژن به بافتها و ارگانها و انتقال مواد دفعی (CO2) به ریهها است.
متوسط حجم پلاکتها (MPV):
این پارامتر ابعاد پلاکتها را نشان می دهد. پلاکتهای جدید همیشه از نظر اندازه بزرگتر هستند.
افزایش حجم پلاکت هنگامی در اثر اینکه تعداد پلاکتهای تولید شده رو به افزایش باشد رخ میدهد. به این شکل اطلاعاتی راجع به تولید پلاکت در مغز استخوان به دست میآید.
از نظر ظاهرشناسی، کمبود آهن و ویتامین B12 موجب بروز تغییر شکل در گلبولهای قرمز میشود. به این شکل که کمبود آهن موجب کوچک شدن اندازه RBC میشود. و کمبود ویتامین B12 باعث بزرگ شدن سلولها میشوند.
متوسط حجم گلبولی (MCV):
سایز متوسط گلبول قرمز در این فاکتورهای خونی تعیین میشود. اگر گلبول قرمز بزرگتر از نرمال باشد، MCV افزایش مییابد که به آن کم خونی ماکروسیتیک گفته میشود. برای مثال کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12، این مورد مشاهده میشود. اما زمانیکه اندازه گلبولهای قرمز کوچکتر از حد نرمال باشند که به آن آنمی میکروستیک میگویند، ممکن است کم خونی فقر آهن و تالاسمی وجود داشته باشد.
MCH (متوسط هموگلوبین گلبولی):
این فاکتورهای خونی نشان دهنده محاسبه مقدار میانگین هموگلوبین در گلبول قرمز است. همانطور که اشاره کردیم در کمخونی ماکروسیتیک گلبولها بزرگ تر بوده و MCH افزایش مییابد، در حالی که در کم خونی آهن MCH عکس این قضیه حاکم است.
MCHC:
بیانگر غلظت متوسط هموگلوبین داخل گلبول قرمز است. افزایش MCHC هنگامی رخ میدهد که هموگلوبین به صورت غیرطبیعی داخل گلبول قرمز تغلیظ شود، مثلاً در بعضی شرایط پاتولوژیک همچون سوختگیها رخ میدهد. وقتی هموگلوبین به صورت غیرطبیعی در گلبول قرمز رقیق شود، گلبول قرمز کم رنگتر (هیپوکرومیک) از حد نرمال است که در تالاسمی و کم خونی فقر آهن این وضعیت دیده میشود.